Een technocratisch zakenkabinet per openbare aanbesteding
De Nederlandse politiek is misschien wel een van
de saaiste onderwerpen om over te schrijven. Toch vraag ik je om nog even door
te lezen. Ik ga pleiten voor een apolitieke, maar toch op-en-top democratische
oplossing: een technocratisch zakenkabinet per openbare aanbesteding.
Land van veel partijen en coalities
Nederland is altijd een land van veel politieke partijen geweest. Anders dan in het VK en de VS hebben we geen districtenstelsel, dat het ontstaan van kleine partijen vrijwel onmogelijk maakt. Ook hebben we geen kiesdrempel, zoals in Duitsland. Alleen het aantal zetels stelt een limiet aan het aantal partijen. Hoe was dit in de geschiedenis? We zien een golfbeweging van nieuwe partijen, afsplitsingen en fusies (zoals CDA, GroenLinks en CU). Nu is de pendule weer op een punt van extreem veel partijen aangeland, en het ligt voor de hand dat er weer een periode van eliminaties en partijfusies komt.
(bron: https://www.parlement.com/id/vk9scmucgjhj/aantal_deelnemende_partijen_tweede )
(bron: https://www.parlement.com/id/vk9scmucgjhj/aantal_deelnemende_partijen_tweede )
Figuur 4 Tijdsduur
kabinetsformaties sinds 1975 met trendlijn
(bron: https://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_kabinetsformaties_in_Nederland
)
Het aantal partijen in de Kamer neemt deze eeuw weer toe, en er lijkt
ook een relatie tussen aantal partijen en tijdsduur van de kabinetsformatie te
zijn. Is het aantal partijen het probleem?
Sommigen pleiten voor een districtenstelsel of een kiesdrempel. Ik ben het hier
hartgrondig mee oneens. Het is een mes in het democratisch proces. Hoe groter het aantal partijen, des te beter kan de afspiegeling van de bevolking zijn.
Mijn stelling is dat het proces
van coalitievorming de kern van het probleem is, dus laten we op zoek gaan naar
een alternatieve vorm van regeringsvorming, waarbij de inhoud het startpunt is, en niet de spelers.
Representativiteit en kwaliteit
Een democratie heeft representativiteit (mandaat van de kiezer) en kwaliteit (deskundigheid en effectief bestuur) nodig. Met die representativiteit zit het dus wel goed in het Nederlandse parlement. Met kwaliteit van het bestuur is er wel degelijk een probleem. Het verminderen van het aantal partijen (door een ander stelsel) leidt m.i. niet tot meer kwaliteit. Democratieën met aanzienlijk minder partijen hebben m.i. een probleem met zowel representativiteit als met kwaliteit. Wij minder met het eerste maar wel degelijk ook met het tweede.Een regering per openbare aanbesteding
Hoe absurd het op het eerste gezicht ook lijkt, eigenlijk is het idee om een regering per aanbesteding in te huren helemaal niet zo gek. De hele economie werkt inmiddels zo, waarom niet het landsbestuur? Iedereen die, zoals ik, wel eens in projectgroepen en aanbestedingen meedraait kan het proces zelf al invullen. Zo zie ik het voor me:- Na de verkiezingen begeleidt een Kamercommissie het aanbestedingsproces. De opdracht luidt: formeer een kabinet van ministers en een minister-president en formuleer op elk beleidsterrein een beleid dat op een meerderheid kan rekenen (immers de samenstelling van het parlement is op dat moment al bekend).
- Er is veel ervaring met aanbestedingen. Zaken om uit te zoeken zijn: wel of geen prekwalificatie, wel of geen vergoeding voor een aanbieding, mogelijkheid tot aanpassingen en maatwerk in de contractonderhandelingen. Ik denk dat dit allemaal redelijk is, hier gelden overwegingen die bij alle projectgerelateerde aanbestedingen gelden.
- Het contract loopt 4 jaren, plus verlenging gedurende de hierop volgende demissionaire periode.
- Elke inschrijver presenteert per ministerie een kandidaat-minister en een staatssecretaris en een beknopt beleidsplan met een analyse van welke partijen men hiervoor steunt verwacht. Het geheel moet ook samen passen. Een samenhangende visie op het kabinetsbeleid hoort hierbij. Dat hoort bij het plan van aanpak voor het Ministerie van Algemene Zaken.
- Optioneel: presenteer voor elke functie een alternatieve kandidaat (bij uitval, ziekte, of bij onaanvaardbaarheid vanuit de Kamer, zodat de inschrijver niet direct gediskwalificeerd is).
- Deelname van politici uit de Kamer is niet verboden, maar zeker niet vanzelfsprekend. Op het moment dat een politicus uit de Kamer deelneemt aan het kabinet, zit hij of zij daar niet meer namens zijn of haar partij.
- Een discussie over beloning van bestuurders is misschien nodig, maar er kan geen vrije prijsvorming zijn. Salarissen zijn niet onderhandelbaar. Er is een vast pakket aan financiële voorwaarden en er wordt uitsluitend op kwaliteit geselecteerd. Kwaliteit betreft de personele invulling en de mate van steun die vanuit de Kamer per beleidsterrein verwacht kan worden.
- Discussiepunt: kandidaten kunnen slechts aan één aanbieding deelnemen / kunnen aan meerdere aanbiedingen deelnemen (hierover heb ik nog geen mening).
- Alle inschrijvingen krijgen punten van de 150 Kamerleden. Elk kamerlid mag 10 punten verdelen, dus er zijn 1500 punten te winnen. De inschrijving met de meeste punten wint (andere ideeën voor een multicritria-analyse zijn welkom, er zijn meerdere procedures denkbaar).
- Bij een tussentijdse personele wisseling in het kabinet moet de Kamer akkoord gaan met de nieuwe kandidaat. Nu gaat dat vrijwel automatisch door de coalitiepartijen, in de nieuwe werkwijze moet een nieuwe kandidaat echt moeite doen voor de steun van de Kamer.
- De kwaliteit van de ministers en staatssecretarissen kan omhoog. Het is niet nodig om de politieke apenrots te beklimmen alvorens minister te kunnen worden, een selectieproces waarin de meeste potentiële goede kandidaten niet meer in beeld zijn. Ministers komen van buiten de politiek en worden geselecteerd op hun CV, vakbekwaamheid en staat van dienst.
- In coalitieland wordt tussen partijen onderhandeld over beleidsterreinen. Hierbij wordt bijvoorbeeld onderwijs uitgeruild tegen defensie. Hierbij is er geen garantie dat de uitkomst leidt tot iets dat de meerderheid wil. Bij een apolitiek kabinet zal het regeerakkoord per beleidsterrein beter aansluiten bij de wensen van de Kamer. En dus bij die van de bevolking. Dus naast kwaliteit ook meer representativiteit in het beleid.
- Er is geen nieuw stelsel nodig. Alles past binnen de huidige grondwet. Ook de rol die de Tweede Kamer sinds 2012, ten koste van de Koning, in het formatieproces heeft, past in dit model.
- Dichtgetimmerde regeerakkoorden zijn niet nodig. Wel een beleidsvisie op hoofdlijnen.
- Omdat de regering apolitiek is, verdwijnt ook het verschil tussen twee soorten Kamerleden: namelijk het stemvee dat zich niet meer vrij mag uitspreken (leden van coalitiepartijen), en de Kamerleden niets meer kunnen bereiken (van de oppositiepartijen). Ons systeem is eigenlijk vreselijk: beide groepen zijn niet te benijden. In de nieuwe werkwijze is elk Kamerlid ten volle in staat om te doen wat hij of zij moet doen: de regering controleren en moties indienen.
- Geen van de Kamerleden is het kabinet trouw verschuldigd. Immers elke partij steunt slechts delen van het regeerakkoord.
- De Kamer is veel explicieter dan nu de baas van de regering. Ze is immers haar opdrachtgever. Ze kan, net als nu, ministers of de regering bij meerderheid naar huis sturen. Dat verandert niet, maar voorgaand punt maakt dit wel zuiverder.
- De betekenis van een politieke partij vervaagt. Een partij wordt een lijstverbinding tussen gelijkgestemde individuen. Het maakt niet zoveel meer uit of een partij groot of klein is. Het gaat in de Tweede Kamer uitsluitend om representativiteit. Eenpersoonsfracties zijn op geen enkele wijze een probleem. We hoeven niet meer strategisch te stemmen, maar kunnen volledig onze voorkeur volgen.
- Het Kamerlid zit er daardoor altijd op persoonlijke titel, precies zoals de grondwet het bedoeld heeft.
Een kabinet als projectgroep met een opdracht
We kunnen verwachten dat we hierdoor technocratische zakenkabinetten
zullen krijgen, bestaande uit vakinhoudelijk sterke ministers en
staatssecretarissen die zich op hun vakgebied al bewezen hebben. We kunnen
uit een veel grotere poel van talent putten en hoeven ons niet te bepreken tot
de politieke slangenkuil. Zal talent, dat mogelijk al beter verdient dan een
minister, geïnteresseerd zijn zich aan te bieden (zie ook punt 7 van de vorige
alinea over beloning)? Ik ben overtuigd van wel. Wie de kans krijgt om zijn of haar kwalificaties als bewindspersoon voor de maatschappij in te zetten, zal daar vaak gemotiveerd voor zijn.
Dit is exact wat we nodig hebben:
meer expertise, kwaliteit en draagvlak in het oplossen van maatschappelijke vraagstukken.
En de democratie wordt er niet door verzwakt, maar juist versterkt. Een
Kamerlid kan ook weer trots op zijn of haar werk zijn.
Zijn er ook nadelen? Wat vind jij? Laat het weten!
Mooi en creatief bedacht, maar ik zie één belangrijk nadeel: wie zou er aan zo'n aanbesteding mee willen doen? Er valt niet veel mee te verdienen, dus om het geld hoef je het niet te doen. Dan doe je dus mee omdat je iets voor Nederland wilt betekenen - en dan zit je al in de politieke hoek. Je krijgt straks kabinetsvoorstellen van Greenpeace, vakbonden, religieuze organisaties of gewoon van partijen (als ze zich überhaupt kenbaar maken, het kan ook nog 'onzichtbaar' gebeuren). Hoe dan ook, a-polotiek wordt het zeker niet en voor je het weet zitten partijen in de Kamer met elkaar te onderhandelen over de verdeling van de punten. En stel dat het lukt om een echt technocratisch kabinet te vormen, dan is er veel minder binding tussen Kamermeerheid en kabinet. Dat lijkt mooi voor het dualisme, maar zou de regering dan niet bij het minste of geringste worden weggestuurd?
BeantwoordenVerwijderenDank voor je reactie, Christiaan. Dualisme is inderdaad het woord dat in het hele stuk ontbreekt, maar waar het in de kern wel over gaat.
VerwijderenEerste vraag: wie zou er aan zo'n aanbesteding mee willen doen?
Precies met deze vraag worstel ik ook. Het antwoord is: ik weet het niet, maar ik verwacht wel een nieuwe maatschappelijke dynamiek, die gaat ontstaan. Dat politieke partijen achter de schermen meedoen is niet erg, zolang er een vrije inschrijving is. Ik verwacht ook dat er werving- en selectiebureaus permanent gaan werken aan het spotten en polsen van potentiële kandidaten en aanbiedende partij kunnen worden. Daarnaast gelegenheidsstichtingen en maatschappelijke organisaties. Er gaat een hele economie om dit proces ontstaan. Hoe wordt die gefinancierd? Wel, de aanbesteding moet natuurlijk ruimhartig genoeg zijn om kostendekkend voor alle bijkomende kosten te zijn (iets wat in de huidige praktijk van aanbesteden overigens vaak een groot probleem is!). Daarom zou ik voorstander zijn van een algemene aanbiedingsvergoeding voor elke geldige inschrijving. Ik denk echt dat dit allemaal zou ontstaan. En het is kleingeld voor een maatschappelijk proces dat op dit moment volledig ontbreekt: een permanente zoektocht naar talent voor het landsbestuur in alle hoeken en gaten van de samenleving en niet alleen onder beroepspolitici. Natuurlijk gaan de lobbyisten ook in de hoogste versnelling, die bui zie ik ook wel hangen. Maar is dat erg? En dat doen ze nu ook al. Ten slotte maakt het parlement de finale keuze. Als je Kamerleden anoniem en vrij laat stemmen, kun je afspraken over puntenverdeling maken tot je een ons weegt (zulke afspraken zijn m.i. grondwettelijk onverbindend), maar Kamerleden gaan toch volgens hun eigen voorkeur stemmen, en terecht. Ik vind het een experiment waard. En wat is er te verliezen? Misschien moet je de huidige praktijk van coalitievorming wel voortzetten en als één van de aanbiedingen beschouwen. Voordeel: er zit een aanbiedingstermijn op en achter de schermen is er de druk van concurrerende alternatieven die zich aandienen, dus het getreuzel van Rutte en Kaag wordt direct afgestraft. Tik, tik, tik ... tring!!!! Te laat.
Tweede vraag: zou de regering zonder binding tussen de Kamer en het kabinet niet bij het minste of geringste worden weggestuurd?
Ook dat zou moeten blijken, maar ik zie eerlijk gezegd niet waarom een kabinet instabieler zou zijn dan bij een meerderheidscoalitie. Ook in dit systeem is er een kabinet uit diverse alternatieven door de Kamer gekozen. Dus er zal een meerderheid van Kamerleden zijn, die bij een weggestuurd kabinet meer te verliezen dan te winnen heeft en liever niet in zee gaat met een andere ploeg. Tenzij de problemen zo groot zijn geworden dat het kabinet zich niet bewezen heeft en ontslagen wordt. Dan moet het ook zo zijn.
De balans met aangenomen moties van wantrouwen is: het moet niet te vaak gebeuren, maar het moet ook niet altijd maar door de coalitiepartijen tegengehouden worden. Wij hadden recent echt een voorbeeld dat het een keertje wel had mogen gebeuren, maar nee... de coalitiepartijen wilden geen motie van wantrouwen steunen, maar wel van afkeuring. Volledige flauwekul zonder consequenties natuurlijk.
In de Nederlandse praktijk vind ik dat bewindslieden eerder vaker dan minder vaak de laan uit gestuurd mogen worden.