Wat Europa nu moet doen / grenzen aan de globalisering

 

Deel 1: Wat Europa nu moet doen

Hoewel ik niet de illusie heb dat iemand in Den Haag of Brussel mijn blogs leest, kan ik het niet nalaten om van mijn vrijheid van meningsuiting gebruik te maken.

 Dodelijke raket in Kramatorsk met opschrift “voor de kinderen” (8-4-2022)

Bron: https://www.hln.be/buitenland/waanzin-ten-top-dodentol-raketaanval-op-vluchtende-burgers-in-treinstation-loopt-op-tot-50-waaronder-zeker-5-kinderen~ab4031aaa/

In deze barre tijden strijden de volgende problemen om voorrang:

1. de oorlog in Oekraïne en de dreiging van Rusland,
2. de klimaatverandering,
3. inflatie, economische en maatschappelijke instabiliteit,
4. de voorgenomen uitstap uit kernenergie.

Bovenstaande lijst is een willekeurige selectie van een oneindig lange lijst van wereldproblemen. De aangebrachte prioriteit is een mening. Deze selectie en de aangebrachte prioritering wil ik verdedigen. Eerst ga ik deze negatief geformuleerde lijst (wat moet er allemaal stoppen) in een positieve lijst omzetten (wat moet er allemaal gebeuren):

1. vrede in Oekraïne, Europese veiligheid tegen Russische agressie,
2. een duurzame energievoorziening,
3. economische voorspoed en prijsstabiliteit,
4. het economisch overbodig maken van kernenergie door goedkopere en veiligere alternatieven, die ons niet voor honderdduizenden jaren met afval opzadelen.

Ad 1. Russische agressie

In de afgelopen ruim 7 weken hebben we (opnieuw) geleerd, dat veiligheid en vrede in Europa allerminst vanzelfsprekend zijn. We zijn overdonderd door de Russische agressie in een buurland, waarmee het veel familiaire en culturele banden heeft. Door het doelbewust ombrengen van burgers, de grootschalige vernietiging van steden, het insluiten en uithongeren van burgers, het aanvallen van civiele doelen als scholen, ziekenhuizen en landbouwbedrijven classificeert het grootste land ter wereld zich als een terroristische staat, die voor IS niet onderdoet. In termen van capaciteit voor het creëren van ellende wordt IS zelfs veelvoudig overtroffen. Ik heb al eerder betoogd dat Rusland een fascistische staat is, een woord dat ik herhaal en op geen enkele manier overdreven vind, wanneer je naar de definitie volgens Wikipedia kijkt: https://nl.wikipedia.org/wiki/Fascisme

Dit is voor Europa buitengewoon ongemakkelijk. Wij sponsoren deze terroristische staat voor € 854 miljoen per dag, zelfs nu tijdens de sancties (https://nos.nl/l/2424057#UPDATE-container-60589114). En wat blijkt? We lijken er onmogelijk mee te kunnen stoppen. Er ligt geen draaiboek voor deze situatie.

We hebben sinds het aantreden van Poetin in 2000 zitten slapen. We hebben geloofd dat Rusland een fatsoenlijk land zal worden, zolang we het veel geld voor onze energievoorziening toestoppen (Wandel durch Handel). Het werd weliswaar een interessante afzetmarkt en investerings­plek, maar we hebben verzuimd op te letten wat het Russische regime met zijn bevolking en politieke opponenten doet en waar het zijn nieuwe rijkdom aan besteedt: grootschalige herbewapening. Niet geheel onterecht wordt Duitsland vaak als eerste in dit verband genoemd. Als grootste afnemer van Russisch gas, altijd beschikbare gesprekspartner van de Russen, grootste tegenstander van Oekraïne en Georgië in de NAVO (2008: https://www.europa-nu.nl/id/vhtkdh30qnz8/nieuws/duitsland_wil_georgie_en_oekraine_niet?ctx=vgaxlcr0e01t&tab=2 ) en initiatiefnemer van de Nord-Stream-leidingen, waarmee Oekraïne gepasseerd werd (https://www.politico.eu/article/putin-merkel-germany-scholz-foreign-policy-ukraine-war-invasion-nord-stream-2/ ). De grootste fout vind ik persoonlijk de vroegtijdige kernuitstap, waarmee Duitsland zich tot 2050 met handen en voeten aan Rusland voor de levering van de belangrijkste transitie­brandstof heeft gebonden: aardgas. Ik wil tegelijk niet te hard op de Duitsers inhakken. Nederland is niet veel anders, al is onze afhankelijkheid van Rusland wel minder, we zijn strategisch zeker niet verstandiger. En België is op dit moment zelfs bezig om gascentrales te bouwen (door de Chinezen nota bene!) om de kernuitstap te faciliteren. België bouwt aan de wereld van gisteren. Heel West-Europa is al jaren dom bezig en laat tegelijk zijn defensie verslonzen.

We hebben ons te weinig in de geschiedenis en de cultuur van het Russische rijk verdiept om te zien wat de ware aard van de leiders van dit land is (en altijd geweest is en waarschijnlijk zal blijven). Het is een cultuur waarin mensenlevens niet tellen, maar alleen machtsverhoudingen. We hebben uit Transnistrië (Moldavië), Abchazië en Zuid-Ossetië (Georgië), de Donbas en de Krim (Oekraïne) nog niet geconcludeerd dat er een dolle hond in ons Europese bos loopt en de enorme Russische herbewapening niet in de gaten gehouden. Onze partners in Oost-Europa waaronder de voormalige Sovjet­staten zagen het wel, immer alert door hun eigen geschiedenis. Veel van deze landen zijn ook afhankelijk van Russisch gas, maar zijn veel meer bereid om te lijden (met uitzondering van Hongarije), dan wij in het westen van Europa. We kunnen veel van ze leren.

Concreet, wat moeten we nu doen?

• Minimaliseer de import van energie, grondstoffen en overige producten uit Rusland en streef naar een totale stop.
• Er is veel overcapaciteit in de energievoorziening. Zet alles op alles om kerncentrales die gesloten zijn of worden, langer open te houden. Haal het uranium uit bevriende landen.
• Ditzelfde geldt voor kolencentrales. Hoewel ik ook vind dat ze dicht moeten, kunnen we niet alle problemen tegelijk oplossen en moeten we de sluiting maar enkele jaren uitstellen. Steenkool kunnen we ook uit Australië halen.
• Zoek voor Russische olie andere alternatieven (al zijn er weinig olielanden die echt deugen, maar nu staat Rusland boven aan de lijst van schurkenstaten).
• Heropen de Groningse gasvelden en stop alle winst in een fonds waarvan de slachtoffers van de gaswinning de hoogste prioriteit zijn. Met de huidige prijzen stroomt het geld binnen en kan iedereen een nieuw huis in Drenthe krijgen. Wees verdorie eens ruimhartig. Groningen bouwen we later weer op. Ontgin daarbij ook bekende gasvelden in de Noordzee. Bijkomend voordeel: er blijft veel meer geld, dat nu naar Rusland gaat, in ons land. Kies maar: nieuwe huizen voor Groningers of wapens voor Rusland?
• Europese solidariteit bij de verdeling van aardgas. Bedenk daarbij: het levert ons ook veel geld op, het is niet alleen maar liefdadigheid. 

Ik had nooit gedacht dat ik voor kernenergie, kolencentrales en meer gaswinning zou pleiten, maar dat doe ik alleen maar voor een beperkte tijd binnen het raamwerk van een masterplan. En bedenk: alle Russische brandstoffen, die niet verbrand worden, vormen ook een CO₂-besparing. Het is dus niet gezegd dat het klimaat met deze maatregelen heel veel zwaarder belast wordt. Intussen moet de echte oplossing van punt 2 komen.

Eerst nog een paar woorden over het militaire aspect van veiligheid:

• Als pacifist vind ik het prachtig in het meest pacifistische continent ter wereld te wonen. Maar pacifisme mag niet aan naïviteit gelijk staan. Defensie (letterlijk: verdediging) is onmisbaar in een wereld vol agressors. Defensie is veiligheid = vrijheid = welvaart.
• De EU bereikt een zodanig staat van integratie, dat veiligheid hier onderdeel van moet zijn. Hoe kun je open binnengrenzen hebben, wanneer de gemeenschappelijke buitengrens niet verdedigd wordt? De EU zou een NAVO-lidmaatschap als voorwaarde mogen (moeten) stellen. Nog beter is het wanneer de EU als zodanig NAVO-lid zou zijn. Politiek waarschijnlijk onhaalbaar. Maar net zoals we een eurozone binnen de EU hebben, zouden we een militaire unie binnen de EU kunnen hebben en van de lidstaten tenminste een associatie hieraan moeten verlangen.
• Vanuit het perspectief van de NAVO: nieuwe lidstaten die een aanvraag doen, zouden vanaf dag 1 onmiddellijk een veiligheidsgarantie van individuele lidstaten moeten krijgen. Zie het als een bilateraal artikel 5, hangende de aanvraag. De VS is de belangrijkste lidstaat. Turkije heeft nu al gezegd hier in geval van een vredesverdrag voor Oekraïne bereid toe te zijn. Dus als Rusland nog eens binnenvalt, moet Turkije aan Oekraïense zijde meevechten. Zie het als een voorlopige dekking van een verzekeringsmaatschappij, lopende de aanvraag.
• We moeten ophouden ons door Rusland te laten intimideren. Deze basishouding moeten we van ons afschudden. Nieuwe leden zijn welkom: Georgië, Moldavië en (na deze oorlog) Oekraïne en wie weet: misschien Belarus (na een revolutie). Wel zijn (symmetrische) afspraken met Rusland over wapens langs de grens passend.
• Het is niet onredelijk om het heroveren van bezet gebied uit te sluiten. De NAVO is voor defensie, niet voor veroveren of heroveren. Hoe legitiem ook, dit zou de organisatie doen ploffen. Duitsland is ook lid van de NAVO geworden, terwijl het oosten door de Russen bezet was. De BRD heeft de DDR nooit erkend, maar als bezet gebied beschouwd. Heel vergelijkbaar.

Ik wil de NAVO niet per se uitbreiden, maar ik ook niet dat we landen, die terechte angst voor Rusland hebben, in de steek laten. Een Russisch defensiebudget van $69 miljard mag dan imposant zijn, de EU geeft 4x zo veel uit en de NAVO zelfs 10x. De vergelijking heeft alleen zin als er voldoende integratie van het militaire apparaat is. Dat is nu niet het geval. We hebben niet eens zoveel meer militaire uitgaven nodig, vooral meer integratie.

Bronnen:

https://hmn.wiki/nl/List_of_countries_by_military_expenditures

https://eenvandaag.avrotros.nl/item/navo-landen-geven-samen-meer-geld-aan-defensie-uit-dan-rusland-maar-zijn-daarmee-niet-per-definitie-sterker/

Ad 2. Een duurzame energievoorziening

Bedenk hoe ver we vandaag zouden zijn als we 10 jaar geleden waren begonnen om € 854 miljoen per dag aan investeringen in de energietransitie uit te geven. Om dit in 2030 niet opnieuw te zeggen, moet de transitie nu in de hoogste versnelling. Gelukkig gebeurt er al veel, maar het grote opschalen moet nog vorm krijgen. De techniek is er, de blauwdruk ligt er, de energie­prijzen maken de investeringen (nu al) rendabel.

• Wat de overheid kan doen is aan de infrastructuur ervan bijdragen. Het elektriciteitsnet moet verzwaard worden. In Europa moeten de nationale netten beter verbonden worden.
• Er zijn veel meer technische opleidingen in energietechniek noodzakelijk. Er moet veel meer bewustzijn gecreëerd worden dat hier decennialang heel veel werk in zal zijn.
• De overheid kan bedrijven steunen, die de waterstofproductie willen opschalen. Geen subsidies, maar publieke deelnemingen. Investeren is iets anders dan geld aan bedrijven weggeven.
• Onze gasinfrastructuur moet in stand blijven en kan grotendeels voor het transport van waterstof ingezet worden. Wijk na wijk, stad na stad.

En vertel me niet dat er geen geld voor is. Zie eerste zin van deze alinea. Het tempo van deze ont­wikkeling bepaalt het tempo waarmee de ongelukkige maatregelen van punt 1 weer afgebouwd kunnen worden.

Klimaatverandering gaat overigens niet alleen over energievoorziening. Overige aspecten laat ik nu even rusten.

Ad 3. Economische voorspoed en prijsstabiliteit

Als aan punten 1 en 2 voldaan is, dan volgt punt 3 bijna vanzelf. De afwezigheid van oorlog en conflicten vormt de beste basis voor voorspoed en welvaart. De onafhankelijkheid van fossiele brandstoffen is daarbij de beste bescherming tegen inflatie en gevolgen van oorlog. Geld dat niet wegvloeit, draagt bij aan de eigen ontwikkeling en welvaart. En hierbij definieer ik ‘eigen’ op het schaalniveau van de EU en bevriende landen.

Mag ik nog één keer vertellen dat ik met 76 zonnepanelen onafhankelijk van gas en benzine ben, waardoor de huidige crisis aan me voorbijgaat? En hoe gelukkig ik me voel door geen geld aan het Russische regime af te dragen? Ik weet dat het misschien irritant is, dat ik dit vaak herhaal. Ik heb er veel geld voor geleend, maar het heeft zich al groten­deels terugbetaald. Ik ben geprivilegieerd. Maar veel mensen die dit ook kunnen, doen dit niet. En maatschappelijk kunnen we dit zeker.

Ad 4. De kernuitstap

Naarmate punt 2 vordert zal kernenergie vanzelf niet meer rendabel zijn. Nieuwe kerncentrales (op de oude leest) zijn geen goed idee. Het voortzetten van bestaande centrales met beperkte investeringen is m.i. binnen het geschetste masterplan verantwoord. Ik ken de beloftes voor thoriumcentrales. Ik sta ervoor open. Maar eerst zien, dan geloven. Nu eerst verder met de opties van nu.

Zo hangt alles samen en liggen alle oplossingen in dezelfde richting.

Deel 2: Grenzen aan de globalisering

Sinds de jaren 90 is de wereld in rap tempo geglobaliseerd. De wereld werd een marktplaats en de handelsstromen namen wereldwijd enorm toe. Lage transportkosten hebben de locatie van productie irrelevant gemaakt. Er is maar één criterium: de prijs. Niet alleen het volume is sterk toegenomen (eerste grafiek), maar ook het percentage van het BNP (tweede grafiek). We moeten erkennen dat de welvaart sindsdien een grote groei heeft doorgemaakt. Het minimaliseren van de prijs is immers goed voor iedereen: de producerende en consumerende landen. Er leek definitief een einde aan protectionisme gekomen te zijn. Tot zo ver de positieve kant van de zaak.

https://transportgeography.org/contents/chapter7/globalization-international-trade/world-merchandise-trade/

De eerste grafiek laat zien dat er twee keer een trendbreuk is geweest. Eerst bij de financiële crisis (2009) en later tijdens de coronacrisis (2020). De derde trendbreuk staat er nog niet in, maar kan niet uitblijven: de nieuwe energiecrisis (2022). Naarmate transport duurder wordt, is dichtbij produceren weer gunstiger.

De tweede grafiek laat zien dat de globalisering (in termen van aandeel van de wereldproductie) al sinds een decennium niet meer groeit. Ik verwacht in de jaren 20 zelfs een afname. De volgende grafieken laten de toegenomen transportkosten zien. Bedenk dat enkele jaren geleden de index op ongeveer $1.000 lag en nu rond $10.000. Dit heeft deglobaliserende effecten.

https://www.drewry.co.uk/supply-chain-advisors/supply-chain-expertise/world-container-index-assessed-by-drewry

Wat zijn de problemen met globalisering?

• Leveringszekerheid: het begint met een prijsvoordeel, de volgende stap is dat de verliezende partij verdwijnt, dus ook de concurrentie. Komt er een kink in de kabel, dan is de leverancier niet betrouwbaar of in het beste geval: niet meer zo goedkoop. Het alternatief is er niet meer.
• Werkgelegenheid: grootschalige export van werkgelegenheid brengt maatschappelijke problemen met zich mee.
• Arbeidsomstandigheden en milieu: concurrentie is niet altijd eerlijk. Concurrentie op arbeids- en milieuwetgeving al helemaal niet.
• Expertise: het producerende land onderhoudt en ontwikkelt expertise, die het verliezende land kwijtraakt. Op een gegeven moment is dit niet meer in te halen. China heeft hier doelbewust op gestuurd door buitenlandse investeerders te dwingen hun expertise met Chinese partners te delen. China is industrieel wereldleider geworden.
• Asymmetrie: algemeen werd aangenomen, dat geld dat door import in andere landen terechtkomt, een keer door export weer terugkomt. Dat was een grote misvatting. China koopt geen westerse producten, maar westerse bedrijven, patenten, havens en staats­obligaties. Zo consumeren we ons eigen kapitaal op. Dat doet pijn!
• Afhankelijkheid (1): China staat erom bekend zeer strategisch met zijn exportpositie om te gaan. Producten exporteert het land graag, maar strategische grondstoffen liever niet.
• Afhankelijkheid (2): Europa ervaart pijnlijk hoe het is om voor de import van energie met handen en voeten aan Rusland gebonden te zijn.
• Het morele argument: wat gebeurt er met het geld? Goed geld kan kwaad geld worden als er concentratiekampen voor Oeigoeren mee betaald worden. Of een invasie in Oekraïne. Of binnenkort Taiwan.

Het is overduidelijk dat het wereldwijde enthousiasme voor de ongebreidelde globalisering plaats gemaakt heeft voor grote bezorgdheid. De wereld is te groot en te divers om als één marktplein te functioneren. Daarvoor in de plaats bestaat de wereld steeds meer uit meerdere marktpleinen, met hekjes eromheen. Om van het ene naar het andere plein te lopen moet aan steeds meer voorwaarden voldaan worden of toegang betaald worden. Of het hek is gewoon dicht.

Blokvorming

De wereld bestaat steeds duidelijker uit een aantal machts­blokken (met hieromheen geassocieerde landen), die economisch naar maximale zelfvoorziening streven. Hierbij gaan handel, geopolitiek en defensie steeds meer hand in hand. Dit is niet goed of slecht. Het is onvermijdelijk en het gebeurt gewoon.

Zo komen we bij het eerste onderwerp terug. De EU is een economische reus, maar een geopolitieke dwerg. Rusland is het omgekeerde, maar zal ook geopolitiek steeds meer aan gewicht inboeten. China is, net als de VS, in beide opzichten een reus. Maar de EU raakt, ondanks interne fricties, meer en meer geïntegreerd en is het spel aan het leren. Zij strijdt met Rusland om het marktplein Oekraïne. Beiden willen dat het hekje aan de andere kant komt te staan. Maar het gaat erom wat Oekraïne zelf wil, en dat is al heel lang duidelijk. En bij elke bom die het Russische regime op een huis, school of ziekenhuis in Oekraïne gooit, bij elke burger die door de Russische militairen vermoord wordt, wordt die wil sterker: van 60% in februari tot 90% in april (bron: Nieuwsuur 9-4-2022). Ook de etnische Russen in Oekraïne keren zich van Moskou af. Dit geldt ook voor de andere buurlanden. En zo bereikt het Russische regime precies het omgekeerde van wat het wil bereiken en zal het weldra aan nog meer NAVO-leden of -partners grenzen.

Voor Rusland is er pas weer toekomst als het de wereldorde die 31 jaar geleden eindigde, eindelijk wil loslaten en in de nieuwe realiteit zijn plek wil vinden. En ook dat zal gebeuren, zodra de huidige Poetin-generatie het veld ruimt. En dat kan ook niet lang meer duren. De toekomst van Rusland na deze verschrikkingen is een aparte blog waard, maar de vergelijking met nazi-Duitsland dringt zich op. Rusland zal dan wel nooit bezet worden, maar wel geïsoleerd. Alleen een nieuwe politieke generatie kan het isolement weer doorbreken.

Ik sta nog steeds achter mijn blog van 5 maart. Voor de korte termijn ben ik pessimistisch, voor de middellange termijn ben ik optimistisch. Ik vrees vooral hoeveel Oekraïners het einde van deze zinloze oorlog niet gaan beleven en de betere tijden niet gaan meemaken.