De mythe van het BNP en andere indicatoren

 

In de (westerse) wereld geldt het bruto nationaal product (BNP) als belangrijke graadmeter van de economische prestatie van een land. Het is niet helemaal onterecht, maar het is een beperkte, en daardoor schromelijk overschatte indicator. Om te beginnen eerst het lijstje:

Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal)

De mens heeft een diepe behoefte om complexe materie in een 1-dimensionaal cijfer te vertalen. Het begint al op school, waar we voor een proefwerk of een examen een cijfer krijgen, dat alles moet samenvatten. In de kapitalistische economie is hiervoor het geld uitgevonden. Zo kunnen we 10 eieren in een brood vertalen of 5.000 vaten olie in een huis. Het kwalitatieve aspect is uit beeld.

Waarom is BNP van landen maar een zeer beperkte indicator over de economische macht (of zelfs omvang) van een land?

• Allereerst is de definitie van een land al heel discutabel. Grote landen zijn federaties van tot op zekere hoogte autonome deelstaten met een gemeenschappelijke munt. Als je de EU als economische entiteit zou meenemen, dan zou deze met 18 T$ juist achter China aansluiten.
• De wisselkoers ten opzichte van de dollar is rechtstreeks van invloed op dit lijstje. Die verandert van dag tot dag en representeert vrijwel nooit de reële waarde van een munt. De EU stond lange tijd net achter de VS, maar is weggezakt door de gewijzigde wisselkoers. Dit is mooi te zien in een website die specifiek de VS met de EU vergelijkt: https://statisticstimes.com/economy/united-states-vs-eu-economy.php . We zien dat de gemiddelde koopkracht in de VS en de EU vrijwel gelijk is (zie ook verderop kanttekeningen bij koopkrachtstatistieken). Bedenk dat de EU veel (armere) lidstaten heeft opgenomen en dat die ook in de statistiek zitten.
• Niet elk land is even sterk geïntegreerd in de wereldeconomie. Naarmate een land meer zelfvoorzienend is, is het minder kwetsbaar. Naarmate een land meer essentiële goederen exporteert, is het belang van dit land in de wereldeconomie uiteraard veel groter.

Lange tijd heeft er in het westen een zelfgenoegzame houding over Rusland geheerst. Economisch stelt het niet zo veel voor, was de algemene opinie. Nu staat Rusland op nummer 11 in de BNP-wereldranglijst. Het heeft recent Zuid-Korea ingehaald, maar waarom? Omdat de olie- en gasprijzen zo gestegen zijn. Zo heeft de nummer 11 de nummer 4 (Duitsland) stevig bij de ballen. Een kleine schorpioen kan een groot zoogdier doden, of tenminste verlammen. Inmiddels zitten ze ook stevig in de graanmarkt, vooral doordat ze hun grootste concurrent Oekraïne deels bezetten en voor het andere deel blokkeren. De oorlog als verdienmodel. Graan, olie en gas zijn in prijs minstens verdubbeld.

Ter vergelijking: Italië staat op nummer 9. Maar is Italië in de wereldeconomie zwaarwegender dan Rusland? We zien nu dat het voorlopig onmogelijk is om voor Russisch gas te bedanken. Zelfs olie is moeilijk, want die komt toch via een omweg weer bij ons. Als er economische sancties tegen Italië zouden zijn, dan zouden de implicaties voor de rest van Europa waarschijnlijk veel geringer zijn. Of zie ik iets over het hoofd (dat kan, want het blijkt vaak pas als het gebeurt)?

Oekraïne op nummer 55 is wel het beste voorbeeld, dat de positie op de wereldranglijst niet zo veel zegt over het belang van het land in de wereldeconomie. Geen graan uit Oekraïne betekent een rechtstreekse bedreiging van de voedselveiligheid van vele landen.

En dan het grote economische wonder van de eeuw China. Het maakt nogal wat uit of het land alleen maar kinderspeelgoed en bulkproducten van lage kwaliteit maakt, of dat het geavanceerde elektronische producten en essentiële grondstoffen beheerst. Dat eerste was lang het geval, toen kon China nog niet veel aanrichten. Inmiddels is het tweede aan de orde. Tel daarbij op wat voor activa China in de westerse wereld heeft (bedrijven, havens, en staatsschulden). China is een factor om serieus rekening mee te houden. Het zal niet lang meer duren voordat China de VS op dit lijstje inhaalt.

 

BNP per capita

En dan nog zo’n lieverdje van economen. BNP per hoofd van de bevolking als welvaartsmeter:

Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(nominal)_per_capita

Hier passen ook weer dezelfde voornoemde kanttekeningen bij, plus:

• Het delen van een BNP door het aantal inwoners suggereert dat het BNP met de inwoners gedeeld wordt. Dat is een mooie droom. In sterk ongelijke samenlevingen (VS, China, India, VK, Rusland) maakt het voor de welvaart van het land weinig uit of er nog een Elon Musk, een Jeff Bezos of een Bill Gates of nog een oligarch bijkomt of niet. Voor de statistieken wel! Ierland heeft veel bedrijven die op papier veel geld in het land produceren, maar eigenlijk niet veel aan de werkelijke lokale economie bijdragen (Nederland ook). Mediane welvaart is een veel betere maatstaf. Het verschil tussen gemiddeld en mediaan neemt toe naarmate er meer ongelijkheid is.
• Het prijspeil is in verschillende landen zo verschillend, dat een vertaling in dollars niets zegt.

Maar we geven niet op. Als we corrigeren voor koopkracht (PPP = purchasing power parity), dan komen we alweer een stapje dichter bij het doel.

Bron: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_countries_by_GDP_(PPP)_per_capita

Ook dan zijn er nog steeds kanttekeningen te maken:

• Alles wordt vertaald in equivalente dollars. Dit is al een Amerika-centralistische benadering. Een vastgestelde mix van goederen is sterk bepalend voor de correctiefactor. De ideale mix van goederen is sterk nationaal, regionaal en zelfs individueel bepaald. Dus er is niet één vertaalfactor.
• Dit geldt ook voor voorzieningen. In het ene land is onderwijs en gezondheidszorg gratis, in het andere land betaal je een fortuin of is het domweg onbereikbaar. En dan zijn er vele tussenvormen, zoals in Nederland.
• De grootste welvaart is schoon drinkwater en een rioolstelsel voor iedereen. Er zijn veel ‘rijke’ landen, waar dit geen vanzelfsprekendheid is.
• Dit alles is op inkomen georiënteerd. Kijken we ook nog naar vermogen, dan wordt het plaatje weer heel anders. Dan blijken mensen in arme landen vaak rijk te zijn, omdat huizen gewoon bezit zijn. Hypotheken zijn immers een westerse uitvinding om de mensen in de opbouw van vermogen te belemmeren en levenslang in de greep van het grootkapitaal te gijzelen.
• Net zoals er geen gemiddelde landen zijn, zijn er geen gemiddelde mensen. In Nederland maakt het nogal uit of je een huis hebt of niet. En zo ja, hoe lang je het al hebt. Het is het verschil tussen vanzelfsprekende vermogensgroei en complete uitzichtloosheid: de apartheid van ons land.

Om aan te geven hoe misleidend statistieken kunnen zijn: Nederland is door de woningcrisis gemiddeld rijker geworden. Nu knipper je met de ogen, ik zie het. Er komen weinig woningen bij, de nood wordt steeds hoger. De dakloosheid is verdubbeld. De huizen die er zijn, zijn flink meer waard geworden. Gemiddeld zijn we allemaal (ook de daklozen) dus rijker geworden. Mathematisch volkomen correct, het totale vermogen is vanuit het niets toegenomen. Gefeliciteerd, regering van Nederland, met deze geweldige prestatie. Ik zie Mark met deze statistiek in de hand al glunderen.

Moraal van het verhaal: statistieken zijn heel mooi, maar laat je niet misleiden en blijf vooral nadenken en vragen stellen!