Opnieuw beginnen

Op deze laatste dag van het jaar 2022, tevens een zaterdag, wil ik graag nog eens van me laten horen. Zo veel zaterdagen heb ik laten schieten, niet wegens gebrek aan inspiratie. Eerder speelt tijdgebrek mij eeuwig parten, maar ook het onvermogen om het meest urgente onderwerp te kiezen. Dat is vandaag met allebei niet anders.

Ik zou me kunnen voorstellen dat niet iedereen op mijn visie op de wereld zit te wachten, maar ik kan het nu eenmaal niet laten. Ik heb nou eenmaal over bijna alles een mening, of ik er nou verstand van heb of niet. Van alle onderwerpen, die ik zo graag met u zou willen uitdiepen, is er vandaag niet één dat ik kies. Nee, ik wil het over iets anders hebben.

Ik wil het niet over de inhoud hebben, maar over het proces. HELP!!! WAAR GAAT DIT HEEN? Niet schrikken, het is niet de eerste keer. Op 4 september 2021 heb ik het ook al eens gedaan, en mijn volgende pleidooi ligt een beetje in het verlengde ervan.

 

Een nieuw jaar

Een nieuw jaar betekent opnieuw beginnen. 2023 is een willekeurig getal, niet eens een rond getal. Zondag 1 januari is een willekeurige dag. Toch hebben we op nieuwjaarsdag altijd het gevoel dat we dingen kunnen verbeteren. In het klein, in het groot. We weten dat het een illusie is, maar die houden we graag in stand. En dat is ook ergens goed voor. Als we de hoop laten varen, wordt het een trieste bedoening. Er gaat zo veel mis, op individueel niveau, in relaties, in families, in het land en in de wereld. Er gaan ook veel dingen goed, misschien mag dit ook gezegd worden. Maar ik wil graag onderzoeken wat we kunnen verbeteren.

 

Erken dat we vastgelopen zijn

Het is duidelijk dat de politiek niet goed in staat is de problemen van de maatschappij op te lossen. Dat neemt ernstige vormen aan. Van de grote dossiers (toeslagenschandaal, stikstofcrisis = landbouwcrisis, woningnood, aardbevingscrisis, wantrouwen in de politiek, inflatie, gascrisis, personeelstekort waardoor delen van de maatschappij stilvallen, asielcrisis, klimaatcrisis en reductiemaatregelen niet op schema, oorlog, militaire crisis) is onder Rutte geen enkel probleem kleiner geworden. Alle problemen zijn groter geworden.

Toegegeven, één probleem is kleiner geworden: de werkeloosheid is vrijwel opgelost (al is hier een kanttekening bij te maken, maar dat is voor een andere keer). Eerlijk is eerlijk, laten we deze zegening ook tellen. Het is het spiegelbeeld van dat andere probleem: personeelstekort. Ik zou op elk probleem kunnen ingaan en betogen dat onze minister-president en zijn ploeg incompetent zijn, of met externe feiten niet goed omgaan, maar dat heb ik al vaak genoeg gedaan en dat brengt ons niet verder. Wij stemmen (blijkbaar) steeds weer op hem en zijn club, dus Mark kan er ook niets aan doen dat hij daar steeds weer zit.

Al vind ik dat de daadkracht van de Nederlandse politiek internationaal erg negatief afsteekt, dit fenomeen is buiten de landsgrenzen ook niet onbekend. In Europa krijgen we ook veel niet op de rit. Dit jaar zijn we wakker geschud door de ontdekking dat onze Russische buur (of beer) regelrecht op gewapende expansie uit is en het liefst de Sovjettijd met geweld in ere herstelt. Intussen is ons continent vrijwel pacifistisch geworden en ontdekken we dat we aan het gasinfuus van de agressor liggen. En we hebben met Trump ontdekt dat de steun van de Amerikaanse grote broer niet vanzelfsprekend is. Met Zweden en Finland hebben we twee sterke en wakkere leden in de NAVO verwelkomd. Met Biden hebben we nu even geluk, maar misschien is hij tijdelijk between Trumps. Of tussen Trump en een Trumpist. Het geopolitieke kwartje in Europa is gevallen. We zijn wakker, maar wat nu?

Maar voordat ik afdwaal en op concrete thema’s inga… laat ik me vandaag tot Nederland beperken en als ik de probleemstelling samenvat, dan komt het erop neer dat de politiek steeds minder de antwoorden op de grote problemen lijkt te hebben. Dit geldt ook voor mijn vakgebied (rivierbeheer, waterbeheer, hoogwaterbestrijding), een thema dat exact hetzelfde patroon van al die andere dossiers volgt, maar de media niet haalt.

 

Er is geen plan

Als je geen plan hebt, dan los je niets op. Dan helpt een zak met geld ook niet. En zeker niet de grote bakken geld die vadertje staat over ons uitstort zonder de schijn van een plan. Geld dat we ooit moeten afbetalen. Het grote probleem van de politiek is dat er voor geen van de slepende dossiers een plan ligt. Politici weten het verschil tussen doelstellingen en randvoorwaarden niet. In de stikstofproblematiek worden randvoorwaarden tot doelstellingen gemaakt. Dit geldt ook voor het klimaatprobleem: CO2-reductiecijfers zijn sturend. Als je zo te werk gaat, zetten we stapje voor stapje alles uit en komt de maatschappij piepend en krakend tot stilstand. Exact dat gebeurt nu.

Duurzaamheid is geen politiek doel, maar een randvoorwaarde om op langere termijn te kunnen blijven doen wat we doen. Dat zit in het woord. Daarna moeten de doelen geformuleerd worden. Dat is nooit gedaan. Mijn kinderen leren op school de zeven eigenschappen van Stephen Covey uit hun hoofd, een eenvoudig principe als je iets wilt bereiken. Welnu, onze politici halen dit niveau niet eens! Vooral punt 2 (begin met het einde voor ogen). Hebt u een plan gezien hoe de maatschappij er in 2050 uitziet? Wat is dan de energiemix? Hoeveel energieopslag hebben we nodig? Met hoeveel mensen zijn we dan? Waar wonen die? Hoe komen we aan ons voedsel? En aan ons water? NIEUW: en aan onze veiligheid? En waar gaat het in 2075 heen? En in 2100? En daarna? Hoe hoog staat de zee dan? En wat doen we daarmee? Wat betekent dat voor de landbouw? Enzovoort.

In Nederland (en in de westerse wereld) heerst nog steeds de overtuiging dat we op randvoorwaarden kunnen sturen en dat markt vervolgens de problemen oplost. Welnu, vergeet het maar mooi! Dat gaat niet gebeuren. Vragen en aanbieden, dat doet de markt. Niets meer. De markt kan leveren binnen de kaders van een door de (bij voorkeur democratische) politiek gedefinieerde en stabiele maatschappij. Maar de markt kan geen complexe transitie naar een nieuwe maatschappij organiseren. Er is ook geen markttheorie die dat beweert. We hebben ons democratisch proces, met alle knappe koppen die we kunnen vinden, hard nodig om maatschappelijke uitdagingen op te lossen en de toekomst vorm te geven.

We hadden 23 jaar geleden een eeuwwisseling, maar er was geen plan voor 2020. Dat hebben we geweten! En nu voor de drommel plannen maken voor 2030, 2050 en verder. En kom niet aan met argumenten dat we geen Sovjet-planeconomie zijn. We zijn een democratie met een markteconomie. De markt kan waanzinnig veel expertise en oplossingen leveren, maar het primaire proces, de maatschappij vormgeven, is toch echt een zaak van de democratie. Zolang onze politici daarvoor wegduiken, of dit eenvoudig niet kunnen, komen we niet veel verder.

 

Breng expertise in de politiek

Het goede nieuws is: voor alle problemen bestaan oplossingen. Er zijn antwoorden. Sterker nog, daar is door heel veel mensen al over nagedacht en er is al heel veel uitgezocht. Ik kan het nog mooier maken: er is zelfs een bepaalde keuzevrijheid in hoe we de problemen kunnen oplossen (dat heet politieke voorkeur). We kunnen niet verwachten dat de politici, die hun leven aan een politieke loopbaan hebben gewijd en hun eigen carrière daarbij vooropzetten, deze expertise hebben. Misschien is het niet eens eerlijk om ze hierop aan te vallen (zo mild ben ik nog nooit naar de kliek van Mark geweest 😮). Zeg nou eerlijk: Wat weet Harbers nou van infrastructuur en milieu? Wat weet Kaag nou van geld? Wat weet De Jonge nou van bouwen? En wat weet Ollongren van kanonnen? En wat weet Hoekstra nou van buitenlandse zaken? En wat weet Rutte nou van landsbestuur? Nog steeds niet veel. De toelatingseisen in een klein tot middelgroot bedrijf voor dergelijke functies zijn veel strenger dan in Den Haag.

Robbert Dijkgraaf (onderwijs) en Ernst Kuipers (gezondheidszorg) zijn in dat opzicht een verademing. Dit zijn dan ook mensen die hun leven niet aan een politieke carrière gewijd hebben, maar gevraagd zijn. Wauw: gevraagd zijn. Niet jezelf naar boven vechten, maar gevraagd worden!! Hoe mooi is dat?

Zouden deze twee zwaluwen een nieuwe zomer inluiden? Feit is dat het besef in de politiek ook wel langzaam doordringt, dat mensen hun inhoudelijke en maatschappelijke sporen moeten verdienen om een belangrijke functie te vervullen.

Zoals we tegenwoordig de Algemene Waterschapspartij (AWP) hebben, die gewapend met experts in 2023 de verkiezingen voor provinciale staten en de waterschappen gaan bestormen, hebben we misschien wel een Algemene Wetenschapspartij voor het landsbestuur nodig.

Op 4 september 2021 pleitte ik voor een apolitiek zakenkabinet, dat zijn expertise uit bewezen diensten, en zijn legitimatie uit de Tweede Kamer moet halen. De Tweede Kamer moet zich dan ook als opdrachtgever opstellen. Ik sta daar nog steeds achter. Maar misschien is het achterliggende doel (expertise in de politiek) wel langs meerdere wegen te bereiken. Een initiatief als de AWP kan de gevestigde partijen bij de waterschappen natuurlijk gemakkelijk overvleugelen. Die hebben daar niet veel in te brengen. Als een-themapartij kan de AWP binnen de waterschappen prima functioneren. In de provincie en het land heb ik wel wat bedenkingen (zoals bij de Partij voor de Dieren), al zou ik het nog steeds geweldig vinden als ze erbij komen (en dat vind ik van de PvdD ook).

Idealiter zou het hoofddoel van de reguliere politieke partijen moeten zijn, om zich met meer expertise onder hun leden te gaan wapenen en dit systematisch te organiseren. Hoe mooi zou het zijn als de partijen een expertisedatabase onder hun leden zouden hebben en onderhouden, en daaruit af en toe eens mensen voor ministersposten of andere belangrijke functies zouden voordragen. Deze mensen zouden ook aan de campagnes kunnen bijdragen en aan het opstellen van het verkiezingsprogramma. Debatten tussen de partijen zouden op niveau zijn: tussen mensen die elkaar verstaan en misschien niet op het winnen van het debat, maar op het vinden van oplossingen gericht zijn.

Persoonlijk gruwel ik van de politiek. Maar als het zo zou zijn, dan zou ik zeker lid van een partij willen worden. En ja, ik ben zojuist lid van de AWP geworden. 😊

 

Aanpassing van de kieswet?

In Nederland staan we op plek 11 in de wereldwijde democratie-index en hebben we 16 politieke partijen in de Tweede Kamer. Internationaal is dit een van de hoogste aantallen. Dit is allemaal prachtig voor de representativiteit. Maar deze getallen zeggen niets over de kwaliteit van politici. En daar zit een probleem.

Er zijn discussies of we een kiesdrempel zouden moeten hebben, zoals Duitsland (5%) of Noorwegen (4%). Ik ben daar niet voor. Wel ben ik voor een andere drempel, om te beginnen een zachte drempel. Elke politieke partij moet bij registratie voor een aantal vooraf vastgestelde beleidsterreinen (bijvoorbeeld waar ministeries van bestaan) de namen van één of meer experts indienen. Deze experts moeten lid van de partij zijn. De partij moet deze lijst op het internet openbaar maken, vergezeld van een kort CV. Er worden geen opleidingseisen gesteld, maar wel de verplichting om op elk beleidsterrein tenminste één naam te zetten. Dit is geen drempel, want iedereen mag zich expert noemen. Maar de partij valt door de mand als er geen expertise aan boord is. De media en vergelijkingssites kunnen dit haarfijn analyseren, als deze verplichting ingesteld wordt. Misschien gaan we anders denken. Misschien gaan we politieke partijen anders beoordelen. Misschien wordt het een punt van concurrentie.

Misschien is dit idee nog te vrijblijvend, maar het zou een goed begin zijn.

Er is meer mogelijk, zoals publieke participatie met een burgerraad. Dit kan ook met een raad van experts van de verschillende partijen die met elkaar overleggen en communiceren. Misschien moeten we weer eens een beetje met de democratie durven experimenteren.

Het is maar een suggestie, mijn hoofdboodschap is: meer expertise in de politiek is broodnodig en denk mee over regels die dit kunnen stimuleren. Ik wens u, mijzelf en ons allen een voorspoedig 2023!