Een hoefijzercoalitie (mijn tweede keuze)

 

Hoe nu verder?

Het stof van de nieuwe politieke realiteit, die alles op zijn kop zet (inclusief de vlaggen), is nog niet neergedaald. Het vierde kabinet Rutte kan de rit niet fatsoenlijk uitzitten met een Eerste Kamer waarin BBB 16 zetels zal hebben. De regering is vleugellam. Overigens zou het verschil met de afgelopen 13 jaren Rutte niet echt opvallen als de coalitie werkloos de rit uitzit. In deze blog gebruik ik de vertaling van de Provinciale Statenverkiezingen in Eerste Kamerzetels en ga ik er gemakshalve van uit dat vroeger of later (uiterlijk over 2 jaren) de Tweede Kamer dezelfde verhoudingen zal hebben.

Het klinkt stoer als het kabinet nu zou proberen “linksom” of “rechtsom” probeert de BBB te passeren. Maar ook heel dom, zo’n klap in het gezicht van de kiezer zou uiteindelijk politieke zelfmoord zijn.

Het klinkt misschien soft om na de polarisatie naar overbrugging te willen streven, maar er is geen andere weg. In feite is de politiek al sinds het begin van deze eeuw instabiel geworden met nieuwe partijen die opkomen en weer naar de marge terugkeren. Of dit laatste voor de BBB van toepassing is valt te bezien, mogelijk zijn ze beter voorbereid dan de LPF, de PVV en FVD, die een soortgelijke start hadden. We gaan het zien.

Hoe kwam het zo ver?

Kort samengevat: ons land wordt al 13 jaar niet geregeerd. In de maatschappij spelen tal van problemen en transities en daar hoort regie bij. Overheidsregie past niet bij de liberale uitgangspunten van de grootste partij (de VVD) en blijkbaar ook niet bij de kiezers, die keer op keer de VVD de grootste hebben gemaakt (tot nu). Dossiers stapelen zich op en niets wordt opgelost. Intussen vrezen de boeren voor hun bestaan, de burgers voor de prijzen van hun voedsel en energie. Intussen is de bouw ondanks woningnood en mooie plannen stil komen te liggen (driemaal B zie ik nu, is dat toeval?). Deze angsten zijn gerechtvaardigd. Deze struisvogelpolitiek is nu definitief ontploft.

Je zou kunnen vrezen dat de BBB juist deze struisvogelpolitiek wil voortzetten, maar laten we ze een eerlijke kans geven. Het stikstofprobleem wordt nu hun probleem.

Een routekaart versus normterreur

De grote fout van het huidige beleid is dat telkens drie vragen in de verkeerde volgorde beantwoord worden:

• WAT
• HOE
• WANNEER

Eerst de WAT-vraag: die wordt als randvoorwaarde gesteld (minder emissie, minder depositie, minder dreiging), maar niet als doelstelling (een duurzame landbouw, een noodzakelijke energietransitie, een nieuwe defensie-inspanning). Een liberale benadering is dat alleen de vragen WAT (als randvoorwaarde) en WANNEER beantwoord worden (zich verschuilend achter de EU, of door een stikstofdepositiekaart naar de provincies te mailen) en dat de invulling van WAT en HOE aan anderen overgelaten wordt. Dit kan de markt zijn (de liberale lieveling) of lagere overheden (waar de liberalen ook dol op zijn). En voor de handhaving hebben we de rechters. En succes ermee!

Met dit beleid worden complete sectoren tot sluitpost gemaakt. Hiermee ook de voedselvoorziening. Hetzelfde speelt in de energietransitie: we moeten aan doelen voldoen, er is een jaartal, maar er ligt geen plan. Hiermee is de energievoorziening niet meer gewaarborgd. Er zijn talloze andere voorbeelden. Iedereen wordt hier heel onzeker van.

Als de rechterlijke macht steeds meer met handhaving geconfronteerd wordt, maar er is geen transitieplan, dan is het resultaat dat alles vast gaat lopen. Geen vergunningen voor woningbouw, zelfs geen vergunningen voor verduurzamingsprojecten. Zo wordt op een gegeven moment zelfs de uitweg uit de problemen geblokkeerd.

Waar is het plan (anders dan 50% reductie van depositiewaarden)? De uitgebreide WAT- en de HOE-vraag zijn het belangrijkst. Iedereen focust nu op WANNEER (2030 of 2035). Persoonlijk vind ik 2030 of 2035 niet zo interessant zolang de WAT-vraag en de HOE-vraag niet beantwoord zijn. Waar gaan we naar toe, dat wil ik weten!

Kunnen we praten?

Dit boek van Joris Leyendijk kwam precies in de juiste tijd (2017) en is 6 jaar later nog steeds heel erg van toepassing. Het dwingt iedereen in de spiegel te kijken, en nog belangrijker: over de grenzen van de eigen bubbel te kijken (die we vroeger nog zuil noemden). In mijn eigen familie heb ik ervaren dat grote tegenstellingen van politieke voorkeuren de verhoudingen behoorlijk kunnen verpesten. Hier zat ik links van het midden en progressief op de verticale as, met de wederpartij gespiegeld (met nog een factor 2). Het slechtste wat je kunt doen, is in discussie gaan en de ander proberen te overtuigen. Ook niet de allerbeste benadering is het ontwijken van heikele onderwerpen. De beste benadering is het zoeken naar gemeenschappelijke grond totdat stapje voor stapje de verschillen aan het licht komen. Zelfs dan blijken verschillende opvattingen vaak te berusten op verschil in kennis van het onderwerp, aannamen over onbekende feiten of angsten (al dan niet rationeel). Nogmaals, dit geldt niet alleen voor de ander, ook voor jou (en mij). Als je respectvol bent en vooral blijft vragen, vragen, vragen in plaats van praten, praten en praten, dan kun je heel ver komen om een leefbare (of in de politiek: werkbare) verhouding te creëren. In de praktijk zijn de meest extreme opponenten het over 80% eens, maar we focussen alleen op de verschillen. En het is geen capitulatie om je mening bij te stellen. En dan tot slot met de restpunten zakelijk omgaan.

Hier is een leuk filmpje over dit onderwerp.

Hoefijzercoalities

Een hoefijzercoalitie kan ontstaan als een middenpartij te lang de politieke arena beheerst en zich diskwalificeert door corruptie of wanprestatie. Oppositie komt lange tijd van links en rechts en de regerende partij blijft zich in dat evenwicht oppermachtig voelen, totdat de steun zo afbrokkelt dat het gewoon niet meer gaat.

Er zijn tal van voorbeelden van hoefijzercoalities in de geschiedenis. Het bekendste in Nederland is het paarse kabinet van Kok, waar het (destijds) oppermachtige CDA in de middenpositie voor het eerst gepasseerd werd. Een ander beroemd voorbeeld is de coalitie van de Vijfsterrenbeweging en de Lega van Matteo Salvini, onder leiding van Giuseppe Conte. Met een looptijd van bijna 3 jaar (2018-2021) is dit naar Italiaanse maatstaven niet eens heel kort. En dan natuurlijk het Israëlische kabinet van Bennet, waarin 8 partijen deelnamen: uiteenlopend van de nieuwrechtse zionisten tot de Verenigde Arabische Lijst. Het gemeenschappelijke doel was om van Netanyahu af te komen. Het experiment was te ambitieus, de verschillen waren te groot en het experiment strandde na 1,5 jaar (2021-2022). Sindsdien is de onuitroeibare Netanyahu weer terug.

Een hoefijzercoalitie is geen ideale oplossing, maar kan in instabiele tijden wel een tijdelijke overbrugging zijn, als er geen alternatieven zijn. Paars vind ik een succesverhaal. Het Italiaanse voorbeeld deels. Het valt te bezien of de Nederlandse realiteit van nu zich hiertoe leent.

Hoe dan?

Mijn eerste poging als schaduwformateur baseer ik op de nieuwe Eerste Kamer:

Dit is maar een voorbeeld, er zijn talloze combinaties mogelijk. Dit lijstje heeft niets met mijn persoonlijke voorkeuren te maken. Ik heb geprobeerd een aantal uitgangspunten te hanteren:

• De huidige coalitiepartners hebben een afkoelperiode nodig. Dit geldt meer voor VVD en CDA dan voor D66 en CU.
• GroenLinks en PvdA zijn inhoudelijk dan wel opponenten van de BBB, maar ik zie ze wel in staat om zaken te doen. Dit geldt ook voor de SP, die zelfs misschien nog wel meer aansluiting met de BBB zou kunnen vinden dan de andere twee.
• PVV gaat m.i. niet samen met links.
• Ik denk dat JA21 het goed met de BBB kan vinden en aan die kant van het hoefijzer staat en voor links nog door de beugel kan.
• De Partij van de Dieren zou ik ook graag zien, is ook voor iedereen aanvaardbaar, maar ik denk dat die hier nooit in zouden stappen.
• FVD is voor links bij voorbaat absoluut onaanvaardbaar, en misschien voor de rest ook wel.
• Volt zal voor iedereen welkom zijn, maar ik twijfel sterk of ze zouden willen. Volt is sterk voor binnenstedelijke hoge woningbouw en zou hier een mooie onderhandeling uit kunnen slepen.

Elke combi van twee partijen heeft ergens een gemeenschappelijk aanknopingspunt (zelfs GroenLinks en JA21, daarover een andere keer). Het allergrootste voordeel: in deze coalitie zit niemand met ervaring. Zelfs de PvdA heeft niemand meer, want het is al te lang geleden. En politieke ervaring is eerder een vloek dan een zegen. Frisse nieuwe mensen die nog echt moeten nadenken en geen politieke routines hebben. Geen Ruttiaans gedraai, dat zou al een verademing zijn. Lekker opnieuw beginnen met nieuwe mensen en naar elkaar luisteren.

Een coalitieakkoord

Een waar moeten die besprekingen dan over gaan? Hiervoor verwijs ik naar Luyendijk en mijn familie-ervaring. Waar liggen de gemeenschappelijkheden? Van welke (externe) randvoorwaarden gaan we uit? Hoeveel beleidsruimte is er eigenlijk? Hoe ver liggen onze einddoelen feitelijk uit elkaar? En hoe onderhandelen we onze verschillen uit.

Ik weet dat ik vreselijk naïef ben als het om politiek gaat. Dat wil ik ook blijven. Er is geen andere uitweg dan door het gewoon te proberen.

Ontkoppelen (NO_x versie NH₃)

Als ik één inhoudelijk punt mag aansnijden waar iedereen het over eens moet kunnen worden: houd op over stikstof te praten en heb het voortaan over stikstofoxiden en ammoniak. Differentieer de normen en geef elke sector op termijn eigen quotum. Hiermee zijn de industrie en transport (stikstofoxiden) van de landbouw en veeteelt (ammoniak) ontkoppeld. Dan krijg je niet dat bouwprojecten stilvallen door overmatige deposities van de veeteelt. Dat is absurd.

Dit is overigens een BBB-standpunt. Dat wist ik niet. Ik vind het al jaren. Lijkt me een makkelijk eerste doelpunt, waar iedereen blij mee moet kunnen zijn.

Tot slot

In de titel zeg ik dat een hoefijzercoalitie mijn tweede keuze is. Wat is mijn eerste keuze? Jazeker, een zakenkabinet. Zie hiervoor een eerdere blog, waar ik nog steeds 100% achter sta. Dat is een formule die naar mijn overtuiging per definitie werkt, als het proces goed gevolgd wordt. Immers voor elk thema bestaat er een meerderheid in een bepaalde richting.