Het gaat niet om geld!

 

Op deze Prinsjesdag kan ik het niet nalaten om een keer van mijn zaterdag af te wijken, dus bij uitzondering: een keer op dinsdag.

Nog een keer: in de economie gaat het niet om geld!

Het gaat om goederen en diensten. Of nog breder: om welvaart en welzijn. Wij lijden van links tot rechts aan een collectieve misvatting dat je maatschappelijke problemen met geld kunt oplossen. En als het niet lukt… meer geld! En als het nog steeds niet lukt… nog meer geld.

Bestaanszekerheid staat bovenaan de politieke agenda. Dat is logisch en een goede zaak. De laagste inkomens lijden onder de inflatie en woningnood. Veel mensen komen niet rond, of hebben daar grote moeite mee. Dit geldt ook voor werkende mensen.

Laten we eens een analyse van de armoede in Nederland maken. Het is een serieus probleem. Tegelijk wil ik hier een paar feiten in herinnering roepen:

• De Nederlandse bijstand is de hoogste van Europa.
• Het Nederlandse minimumloon is het derde hoogste in Europa.
• Daarbovenop hebben we een toeslagenstelsel dat 19 miljard aan de inkomensgroepen tussen minimaal en modaal uitkeert. In Nederland ontvangen 9 miljoen mensen deze ‘hulp’ van de overheid, dat is 51% van de bevolking. Ik heb geen gegevens van andere landen kunnen vinden, maar ik denk dat dit uniek in de wereld is.
• De Nederlandse modale verdiener behoort tot de 3,5% rijksten ter wereld. 

Bovenstaande laat zien hoe absurd statistieken zijn. Een euro in Nederland is geen euro in Vietnam. Je zou met deze getallen zeggen dat Nederland het paradijs op aarde is. Dat iedereen hier zo in de watten gelegd wordt, dat de welvaart voor iedereen voor het oprapen ligt. In mijn vorige blog heb ik uiteengezet hoe absurd dit eigenlijk is, en hoe contraproductief dit rondpompen van geld eigenlijk uitpakt. De nivellering vindt vooral tussen de minima en modaal plaats (de minderbedeelde helft van de bevolking). Deze helft heeft na afrekening van belastingen en toeslagen vrijwel dezelfde levensstandaard, waardoor de sociale mobiliteit om zeep geholpen wordt. Waarom is er nooit een evaluatie gedaan waarom zoveel mensen moeite met rondkomen hebben, ondanks dat wij wereldtoppers in welvaartverdeling zijn? En heeft er wel eens iemand bij het risico nagedacht dat de helft van de Nederlandse bevolking tegelijk in de problemen komt als dit ineens niet meer genoeg is?

En wat doen we nu? In tijden van inflatie, economische stagnatie (de groei is 0%), hoge rente en groot begrotingstekort (3%) besteden we € 2 miljard extra aan armoedebestrijding. De een vindt het een fooi, een ander vindt het te veel. Welnu, laat me dit vertellen. Los van de noodzakelijke inflatiecorrectie maakt het helemaal niets uit. Al zouden we het begrotingstekort van 3% naar 6% verdubbelen en € 30 miljard aan armoedebestrijding uitgeven, de armoede zal niet minder worden, maar op termijn toenemen. De inflatie wordt met geleend geld aangewakkerd.

Wie geld aan de armen geeft, geeft geld aan de rijken.

Laat me dit men een voorbeeld toelichten. Stel dat we dit totaal absurde bedrag van € 30 miljard aan 9 miljoen mensen geven, wat gebeurt er dan? Iedereen krijgt ruim € 3.000 extra per jaar. Veel starters denken dat ze eindelijk wel een huis kunnen kopen en gaan meer bieden. Maar het aantal huizen neemt niet toe dus gaan de huizenprijzen nog verder uit het lood. Huren schieten omhoog, want huisjesmelkers zien de koopkracht toenemen. Er zullen vast kortstondig iets meer auto’s verkocht worden en de winsten bij de supermarkten gaan omhoog. In elk geval zal de druk op de prijzen wel wegvallen. Intussen loopt de staatschuld verder op, wat uiteindelijk vroeg of laat toch als boemerang terugkomt (denk alleen al aan het rente-effect van het begrotingstekort plus nieuwe bezuinigingen in de toekomst). We zijn een jaar verder. Zijn deze mensen welvarender geworden? Nee, alles is duurder en de koopkracht van hun extra geld is weg. Intussen zitten we wel met een onbetaalde rekening van dit experiment. De huisjesmelkers, makelaars en grootbedrijven vieren een feestje.

We kunnen de onderklasse niet met geld alleen verheffen. Hier komen we op een fundamentele economische wetmatigheid:

Als er schaarste is, is investeren in het aanbod noodzakelijk, geen subsidie van de vraag.

Dit geldt ook maatschappelijk. Ons hele sociale stelsel is gebaseerd op het laatste, terwijl we het eerste al jaren verwaarlozen. We jagen de inflatie hiermee aan.

 

Wat moeten we doen?

Als we dan zo graag € 2 miljard extra willen uitgeven, dan heb ik een ideetje (hiervan zijn veel varianten denkbaar, het gaat om de boodschap):

• De overheid richt een nieuw stelsel van woningbouwverenigingen op.
• Er komt een noodwet crisis en herstel, zoals we al eens gehad hebben. Die heeft in 2010 goed gewerkt. In 1995 hadden we er ook een waar veel Limburgers nu al meerdere keren droge voeten mee gehouden hebben. Er komt een wettelijke stikstofvrijstelling voor woningbouw (echt waar, we gaan geen muggen met kanonnen schieten, dat probleem lossen we op een andere manier op!).
• De overheid vraagt de vier grote steden om locaties voor hoogbouw beschikbaar te stellen. Overige steden die met woningnood kampen, mogen zich ook vrijwillig melden. Bij voorkeur binnenstedelijk, anders zo dicht mogelijk tegen de stad. Als er binnen 6 maanden geen locaties aangeboden worden, dan maakt de staat gebruik van zijn aanwijzings- en onteigeningsrecht. Er volgen zoveel aanwijzingen, dat de doelstelling van minimaal 100.000 woningen gehaald wordt.
• Voor dit bedrag van € 2 miljard bouwen de nieuwe woningbouwverenigingen van de staat 20.000 woningen in de vorm van 100 woontorens. Geen Vinex-wijken in weilanden, maar fatsoenlijke woontorens in en om de steden. Uiteraard volgens de duurzaamheideisen van deze tijd.
• Overige woningbouwverenigingen, marktpartijen en particulieren maken de overige 80.000 plekken vol, waarbij een vooraf vastgesteld percentage sociale woningbouw gerealiseerd wordt. 

En dit elk jaar opnieuw. Dit is een getallenvoorbeeld, waarbij de doelstelling leidend is. De boodschap is dat de staat de sluitpost is om aan de doelstelling te voldoen, waar de markt tekortschiet. Er komen huurinkomsten binnen, dus die € 2 miljard is niet eens een uitgave (zoals nu op Prinsjesdag wel voorgesteld wordt), maar een investering. Het luttele bedrag van € 2 miljard is gemakkelijk op te schalen als de markt niet levert. Voor € 10 miljard (dat is 1% van het BBP) kan de staat de woningbouwopgave helemaal zelf verzorgen. Dat is overigens een slecht idee, want er is wel variatie in aanbod noodzakelijk.

Ik wil alleen maar illustreren, dat de woningnood in Nederlands niets met geld te maken heeft, maar met politiek onvermogen. Ons politieke proces is zo vastgelopen dat we alleen met noodwetten iets kunnen bereiken. Misschien moeten we de standaardwetten iets meer op noodwetten laten lijken.

Recente hoogbouw Nederlandse stijl (Hogeweg Amersfoort), meer hiervan graag!

Terug naar armoedebestrijding. Stel dat de woningnood opgelost is. Hoeveel mensen zullen hiervan profiteren? Hoeveel mensen zullen hun wurgcontracten eindelijk opzeggen? Private verhuurders zullen moeten concurreren en de prijzen zullen dalen. De positieve uitstraling gaat veel verder dan naar alleen de mensen in deze nieuwe woningen. Hoe veel mensen durven weer te klagen bij hun huurbaas dat het raam tocht? Of dat die beloofde isolatie nou echt eens moet komen? Anders ga ik ergens anders huren! Misschien geven veel huisjesmelkers het wel op, kan het niet meer uit. Dan komen er nieuwe woningen op de markt en dalen de prijzen. De grootste component van de armoede in Nederland is dan onschadelijk gemaakt. Net als bij een stoelendans. Als er 10 stoelen minder zijn dan mensen, dan heeft iedereen stress. Zijn er enkele stoelen meer dan mensen, dan hebben ineens 100 mensen geen stress meer.

Nog meer ideeën

Dit model is los te laten op alles wat de maatschappij nodig heeft:

• klimaatbeleid, energietransitie en verduurzaming,
• waterbeheer en hoogwaterveiligheid,
• infrastructuur algemeen,
• natuur,
• sport en recreatieve voorzieningen,
• defensie (ja, het mag weer gezegd worden!),
• ….?

Bij elke van deze sectoren kun je een soortgelijk verhaal houden. De overheid heeft de taak om basisvoorzieningen te garanderen en de prijzen ervan te stabiliseren. Een overheid kan eigenlijk niet veel fout doen, als de investeringen maar nuttig of noodzakelijk zijn, ongeacht de rentabiliteit op korte termijn. Er ontstaan nieuwe economische activiteiten, nieuwe geldstromen en nieuwe belastinginkomsten. Eigenlijk is alles beter dan inflatie aanjagen door de vraag naar schaarse goederen te subsidiëren, wat we nu steeds weer doen. Dat is vernietigen van geld. 

 

Einde van de markteconomie?

In deze blog kom ik met nogal socialistische oplossingen, waar u misschien van schrikt. Laat ik dit toelichten. In de laatste 30 jaar is er een idee ontstaan dat ‘de markt’ (wie of wat dat dan ook mag zijn) alle problemen oplost. Dat is niet zo. En dat was ook nooit zo.

De democratie bepaalt, de markt levert.

De overheid zal echt geen torenflats gaan bouwen, dat doen aannemers. Er zal nog steeds sprake zijn van een markteconomie. Maar regie is een kerntaak van de democratisch gelegitimeerde overheid. De markt kan en zal nooit regie over de maatschappij voeren. Dat zou ook heel onwenselijk zijn.

Na de tweede wereldoorlog hadden we een dirigistische overheid, die veel regie voerde over woningbouw, energievoorziening en infrastructuur. Er was ook sprake van industriepolitiek. De wederopbouw was een groot succes. China is ook een voorbeeld van dit model, waarmee meer dan een miljard mensen uit de armoede zijn verheven. Nu is dat model dermate doorgeslagen en dictatoriaal geworden, dat het zijn doel volledig voorbijgeschoten is. Daarom durf ik het nauwelijks te noemen. De Amerikaanse successen in de ruimte (jaren 60) zijn ook door de overheid gerealiseerd. 

In tijden van transitie en grote veranderingen is er een grotere rol voor de overheid dan in tijden van rust en stabiliteit. Beide modellen werken maar tijdelijk. Naarmate er meer problemen opgelost raken, kan de overheid weer terugtreden. Nu is het tijdperk van de teruggetreden overheid uitgewerkt en moet de overheid weer optreden. Het zal een golfbeweging in de geschiedenis blijven.

Ik wens het volgende kabinet veel succes! Eerst wens ik de Nederlandse kiezers succes...